Danubie

Da Uicchipèdie, 'a 'ngeclopedije lìbbere.
Danubie
'U Danubie a Budapest
StateGermanie Germanie
bandiera Austrie
bandiera Slovacchie
bandiera Ungherie
bandiere Croazie
bandiera Serbie
bandiera Bulgarie
Romanie Romanie
Moldavie Moldavie
bandiera Ucraine
Longhezze2 858 km
Purtate medie30 km apprìme de Passavia: 580 m³/s
Vienne: 1 900 m³/s
Budapest: 2 350 m³/s
apprìme d'u Delte: 6 500 m³/s
Bacine idrografeche817 000 km²
NasceDonaueschingen
SfoceMar Gnure
 Bbene prutette da l'UNESCO
Delte d'u jume Danubie
TipeNaturale
Criterio(vii) (x)
PericheleNon in perichele
Ricanusciute da 'u1991
Schede UNESCO

'U Danubie (canosciute cu varie nome jndr'à otre lènghe) jè 'nu jume de l'Europe cendre-oriendale. Cu 2.902 km jè 'u seconne corse d'acque cchiù longhe d'u continende (nnande 'u Volga), e 'u cchiù longhe jume navigabbele de l'Aunìone europèe. Le suve fonde sonde jndr'à Foreste Gnure jndr'à Germanie, addò doje piccele jume, 'u Brigach e 'u Breg, se reauniscène a Donaueschingen. Jè accumenzanne da quiste punde ca 'u jume pigghie 'u nome de Danubie, pure ce se tende a penzà ca 'u Brigach sije a sove vôte 'nu affluende d'u Breg, accussì quiste urtme ha ddà esse già 'u Danubie. Da le sorgende scorre verse est, e attraverse varie capitale de l'Europe cendrale e oriendale (Vienne, Bratislave, Budapest e Belgrade). Ad 'a fine d'u corse suve se scette jndr'à 'u Mar Gnure attraverse 'nu granne delte sus a 'u confine 'mbrà Romanie e Ucraine. 'U delte d'u Danubie jè 'ngluse jndr'à liste d'u patrimonie mondiale de l'UNESCO.

'U Danubie ha state pe' sèchele 'na 'mbortande vije navegabbele. Canosciute jndr'à storie cumme une de le frondiere de le 'Mbere romane, 'u jume corre longhe le confine de dice pajèsere: Germanie (7,5% d'u bacine idrografeche), Austrie (10,3%), Slovacchie (5,8%), Ungherie (11,7%), Croazie (4,5%), Serbie, Bulgarie (5,2%), Romanie (28,9%), Moldavie (1,7%) e Ucraine (3,8%). 'U suve bacine idrografeche combrende pure 'na vannde de otre nôve pajèsere: Itaglie (0,15%), Pulonie (0,09%), Svizzere (0,32%), Repubbleche Ceche (2,6%), Slovenie (2,2%), Bosnie-Erzegovine (4,8%), Mondegnure, Repubbleche de Macidonie e Albanie (0,03%).

Etimologgije[cangecange 'a sorgende]

'U nome d'u Danubie jndr'à 'u rumeneDunarea; jndr'à 'u croateDunav; jndr'à 'u bulgare e serbeДунав/Dunav; jndr'à l'unghereseDuna; jndr'à 'u ceche, polacche, slovacche e sorabe superioreDunaj; jndr'à 'u russe e ucraineДунай; jndr'à 'u tedescheDonau; jndr'à 'u bavareseDoana; jndr'à 'u slesiane jè Dōnaj; jndr'à 'u frangese e l''ngleseDanube; jndr'à 'u spagnole e tagliàneDanubio; jndr'à 'u turcheTuna; jndr'à 'u latine jève Danubius o Danuvius; jndr'à 'u grecheΔούναβης; jndr'à 'u romene e moldave Dunărea; jndr'à 'u romancieDanubi.

Se penze [1][2] ca quiste termine avènene da 'na andìche radice indoeuropee, ce jè state requagghiate cumme dānus (o dƒ-) e segnefecave "jume"; otre 'mportande jumi europee sonde nnúmenate accumenzanne d'a stesse radice, pe' esembie 'u Donec, 'u Dnepr, 'u Dnestr, 'u Don jndr'â Russie e assaje affluende chiamate Don jndr'â Inghilterre e jndr'â Frange.

L'origgenarije radice indoeuropee ha ddà esse avenute a 'u latine tramite le lènghe celtiche, jndr'à 'u forme (requagghiate) *danu(w)-yo- [3], oppure, seconne quaccheddune, attraverse le lènghe de le Scite e de le Sarmate, appartenènde a 'u ceppe iraneche (p'u quale jè documendate l'avestiche dānu proprije jndr'à 'u segnefecate de "jume").

jndr'à 'u greche andìche 'u Danubie tenève 'u nome de Ἴστρος Istros, ca se pòte acchijà pure jndr'à 'u latine jndr'â forme Ister.

'Ô stesse Danubie, innecate c'u nome suve tedesche Donau, e quàtte suve affluende Günz, Mindel, Riss e Würm sonde ausate jndr'â paleoclimatologgije pe' innecà le cinghe ere glaciale.

Idrografije[cangecange 'a sorgende]

'U Danubie jè l'uneche granne jume europee ca scorre da ovest verse est. Raggiunge 'a reggione d'u Mar Gnure nnande a 'nu viagge de cchiù de 2.850 km,[4] sveluppannose jndre 'nu delte de cirche 4.300 km² 'mbrà Romanie e Ucraine. A differenze de otre jume, 'a lunghezze d'u Danubie jè reggestrate accumenzanne d'a foce 'nvece ca d'a sorgende. 'U punde zere ufficiale jè acchijate jndr'â cetata de Sulina ca se affacce sus a 'u Mar Gnure (addò sfocie une de le vrazze prengepále d'u delte). 'U bacine idrografeche d'u jume se spànne sus a 'na grannèzze de cchiù o mène 805.000 km².[4]

D'a sorgede ad 'a foce, le prengepále affluende sonde:

Le bacine idrografeche de le jume europee. Quidde d'u Danubie jè 'mbrà le cchiù gruèsse.

Note[cangecange 'a sorgende]

  1. DNGHU Sóqitis - Proto-Indo-European Etymologycal Dictionary, 2009 [1] [2]
  2. J.Pokorny - Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch - a cure de G.Sarostin - online sus a IEED [3]
  3. Douglas Harper - Online Etymology Dictionary
  4. 4,0 4,1 (FR) Le Danube, Encyclopaedia Universalis 10, artichele de André Blanc e Pierre Carrière.

'Ndruche pure[cangecange 'a sorgende]

Otre pruggette[cangecange 'a sorgende]

Collegaminde fore a Uicchipèdie[cangecange 'a sorgende]

Condrolle de autoritàVIAF (EN316429501 · LCCN (ENsh85035769 · GND (DE4012712-6 · BNE (ESXX452646 (data) · J9U (ENHE987007543243305171 · NDL (ENJA00628835