Tordylium apulum

Da Uicchipèdie, 'a 'ngeclopedije lìbbere.
Cumme leggere 'u tassoboxProgetto:Forme di vita/Cumme leggere 'u tassobox
Cumme leggere 'u tassobox
Tordylium apulum
T. apulum in Grecie jndr'à 'u 2014
Classificazione scientifica
Dominio Eukaryota
Regno Plantae
Ordine Apiales
Famiglia Apiaceae
Genere Tordylium
Specie T. apulum
Nomenclatura binomiale
Tordylium apulum
L., 1753
Sinonimi
  • Condylocarpus apulus (L.) Hoffm. (1816)
  • Condylocarpus humilis W.D.J.Koch (1824)
  • Pastinaca apula (L.) Koso-Pol. (1916)

Tordylium apulum, canosciute in Itaglie cumme tordilie apule o ombrelline pugghiese,[1] jè 'na piande erbacee annue.[2] Jè classifecate a l'inderne d'a famigghie de le Apiaceae, 'a famigghie de le carote.[2] Jè origginarie de l'Europe e de l'Asie occidentale, ppo ha state introdotte jndr'à le Statère Aunìte, addò mò se iacche sulamende in Arizone.[2]

Descrizione[cangecange 'a sorgende]

T. apulum cresce solitamende 'nzigne a 20-50 cendimetre de altezze. Ha 'nu stele erette, striate e costolute, ca pò superà le 60 cm de altezze. Le foglie onne morbidamende pelose e pennate, cu le foglie inferiore ovale cu segmende dentate e le foglie superiore cu segmende lineare. Ha 'mbrà le 2 e le 8 ragge primarie. Le fiure marginale ave ciascune 1 petale vianghe, allariate uniformemende bilobate. Le brattee e le bratteole onne lineari, a punta lunga, cu peli sparse. 'U frutte jè rotonde, appiattite, strutturate in mode elaborate e de solite ha 'na dimensione de 5-8 millimetre.[3]

Habitat[cangecange 'a sorgende]

'A piande mediterranea si trova come erbe infestande di coltivaziune, sus le terrene incolte e lunghe le strade. 'A piande pò crescere a 'u stesse mode sus le terrene sabbiose e argillose. Se possone trovà piande ca crescone sus le terrene acide, neutre e basiche, ma non prosperane a l'ombre.[4]

Riproduzione[cangecange 'a sorgende]

Le fiure onne ermafrodite e onne imbollinate da le insette. 'A piande jè autofertile.[2]

Ause[cangecange 'a sorgende]

Ricette greche cu carne de maiale, tordilie apule, fete e rosmarine

Le foglie della pianta sono commestibili e onne ausate cumme erbe aromatiche e verdure da insalate in Grecie.[5] In Itaglie se ause cumme condimende. L'infuse de ombrelline pugghiese non jè comune se non jndr'à le isole ca se affacciane jndr'à l'est Adriatiche[6] Ha state analizzate 'a combosizione in olie essenziale de parte aeree de Tordylium apulum prelevate in Itaglie. Onne state identifecate sessandasette comboste ca rappresentane 'u 96,5% de l'olie. Le comboste cchiù abbondande onne state (E)-β-ocimene (17,3), α-umulene (11,4%) e ottilottanoate (8,8%). Ha state riferite ca l'olie essenziale de le parte aeree de T. apulum d'a Grecie contiene α-umulene (28,7%) e ottilesanoate (11,7%) cumme costituende prengepale. Non ce sonde ause medicinali noti per questa pianta.[7]

Jndr'à culture de masse[cangecange 'a sorgende]

Le seme de queste piande onne suggerite cumme 'u modelle vegetale ausate p'u note pendente de Malie, 'nu gioielle de irte oreficerie de epoche minoiche esposte a 'u Musèe archeologgeche de Heraklion.[8]

'U nome 'nglese "hartwort"[2], ca significhe "piande de cerve", jè 'na coniazione accademiche d'a credenze, reggistrate p'a prime volte da Aristotele, ca 'a femmene de cerve cercasse le foglie d'a piande da mangiare, dope 'u parte.[9] Se vera, questa osservazione potrebbe indicare proprietà medicinali o nutritive nella pianta preventiva dell'emorragia post-partum.

Durante 'u periode medievale e rinascimendale, Tordylium apulum ha state considerate l'erbe associate a 'u segne zodiacale Pisce, e ha state ausate in amulete e talismane, seconde l'Appendice Quattre de le Tre libri di filosofia occulta de Cornelius Agrippa.[10]

Note[cangecange 'a sorgende]

  1. (IT) Tordylium apulum L., su Portale della Flora d'Italia. URL conzultate il 1º ottommre 2022.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (EN) USDA, NRCS (n.d.), Tordylium apulum L. - Mediterranean hartwort, su The PLANTS Database (plants.usda.gov), United States Department of Agriculture - Natural Resources Conservation Service. URL conzultate il 1º ottobre 2022.
  3. Schonfelder, Ingrid & Peter, Wild Flowers of the Mediterranean, Kosmos-Verlag, Stuttgart, Germanie, 1990.
  4. Oleg Polunin, A Field Guide to Flowers of Europe, Oxford University Press, Londre, 1969.
  5. (EN) Aromatic Kagianas with Herbs and Pasto Lakonias, su Kopiaste..to Greek hospitality. URL conzultate il 2 ottommre 2022.
  6. (IT) Ombrellino pugliese - WikiHerbalist, su wikiherbalist.com, WikiHerbalist, 11 aprile 2023. URL conzultate il 15 aprile 2023.
  7. Tirillini, Brittany, “Essential Oil Composition of Tordylium apulum L. from Italy”, in Journal of Essential Oil Research, scennare-febbrare 2006.
  8. (EN) E.C. Nelson, G. Mavrofridis e I.T. Anagnostopoulos, NATURAL HISTORY OF A BRONZE AGE JEWEL FOUND IN CRETE: THE MALIA PENDANT, in The Antiquaries Journal, 1–12, 2020. URL conzultate il 2 ottommre 2022.
  9. (EN) Spaghetti Aglio e Olio with Spinach, Courgettes and Kafkalithres and Myronia Pesto, su Kopiaste..to Greek hospitality. URL conzultate il 2 ottobre 2022.
  10. (EN) Agrippa von Nettesheim, Three Books of Occult Philosophy/Book 1/Chapter 32, su Wikisource. URL conzultate il 2 ottommre 2022.

Otre pruggette[cangecange 'a sorgende]