Laghe Vittorie

Da Uicchipèdie, 'a 'ngeclopedije lìbbere.
Laghe Vittorie
'U laghe Vittorie, e 'ô scucchiamènde territoriale.
StatèreTanzanie Tanzanie
Uganda Uganda
Kenya Kenya
Coordinate2°03′S 33°04′E / 2.05°S 33.066667°E-2.05; 33.066667
Altitudene1 133 m s.l.m.
Dimensioni
Grannèzze68 870 km²
Lunghezze337 km
Larijezze240 km
Profunnetate masseme80 m
Volume2 760 km³
Sveluppe costiere4 828 km
Idrografije
Bacine idrografeche238 900 km²
Immissarie prengepáleKagera, Katonga, Nzoia
Emissarie prengepáleNile vianghe

'U Laghe Vittorie (jndr'à 'u 'nglese: Lake Victoria) jè une de le granne laghe de l'Afriche. Accuss' nnumenáte 'n'onore d'a Reggine Vittorie da John Hanning Speke, cu lle suve 68.870 km² de grannèzze jè 'u granne laghe d'u continènde, 'u laghe tropecale cchiù granne d'u munne e 'u seconne cchiù granne laghe d'acque dôce d'u munne. Jèssenne relativamènde picche profunne (prof. masseme 80 m), 'u laghe Vittorie jè 'u settime laghe d'acque dôce ind'ô munne pe' volume, cu 2.760 chilometre cubece de acque. 'U Laghe Vittorie pigghie 'a cchiù granna vanne de le suve acque meteoreche derettamènde o tramite le migliaje de piccele corse d'acque ca scèttane l'acque lòre stù bacine. 'U cchiù granne immissarije jè 'u jume Kagera, ca spicce sus 'a sponde occidendale d'u laghe. L'uneche emissarije jè 'u Nile vianghe ('u cchiù longhe de le affluènde d'u Nile), ca accumenze 'u corse suve 'nzign'e Jinja ind'à Uganda, sus 'a sponde settendrionale d'u Vittorie. Jè acchijate sus a 'nu ìrtechiane ind'à vanne occidendale d'a Rift Valley e le acque suve fàcene parte de le acque territoriale d'a Tanzanie (49%), de l'Uganda (45%) e d'u Kenya (6%).

'U laghe tène 'nu bacine idrografeche de 184.000 km², e 'na linèe de coste ca se spánne pe' 4828 km.[1]

Ce sonde cchiù de 3000 isole a lle 'nderne d'u laghe Vittorie, assaje de le quale non ge sonde javetate. 'Mbrà quèste putìme cundare le isole SSese, 'nu arcipelaghe de 84 isole appartenènde a 'u territorie de l'Uganda, ind'ô nord-ovest d'u laghe, ca sone addevendate 'na populare destinazione pe' turiste.

Sceologgije[cangecange 'a sorgende]

'U laghe Vittorie viste da le sponde d'a penisole de Nyandiwa

'U laghe Vittorie, durane 'a storie sceologgeche sove, jè passate attraverse de le cangiaminde successive ca honne purtate ad 'a ccrèjazione d'a depressione ca se iacchije ôsce a die, passanne attraverse a quidde ca pòte ccu jèssere state 'na serie de laghe assaje cchiù piccele [1] Cambione ppegghiáte da 'u funne suve relevane c'u laghe s'ète prosciugate combletamènde almène ttréde vôte d'a ccrejazione sove.[2] Quiste cicle sonde probabbelmènde collegate a le passate ere glaciale, 'n'cui le precipitazzione sonde diminuite jndre totte 'u munne [2]. L'urteme prosciugamènde jè avenùte 17.300 anne a ôsce, e 'u reijenghiemènde successive jè accumenzate cchiù o mène 14.700 anne a ôsce. Sceologgecamènde 'u laghe Vittorie jè relativamènde sciùvane (cchiù o mène 400.000 anne) e ha accumenzate a formarse quanne le jume ca scorrevane verse ovest sonde state sbarrate. [2]

Ecologgije e 'mbatte suggiale[cangecange 'a sorgende]

'U laghe Vittorie sciuèche 'nu rôle 'mbortande assaje p'a sopravvivenze de le miglione de crestiáne ca jàvetane 'ndorne a le coste sove, ind'une de le reggione cchiù denzamènde populate d'a terre.

L'ecosisteme d'u laghe e de le terrene 'nzeccate ha subbìte cangiaminde negative a cause de le 'ndervènde umane. Duranne le anne 50, 'u perseche d'u Nile ha state fatte trasère ind'ô laghe ind'ô tendative de aumendà 'u quagghiamènde d'a pesche. L'operazione s'ète demostrate combletamènde devastande pe' l'ecosisteme d'u luèche, c'ha vessute estinguerse assaje de le specie de pìsce ciclide endemeche d'u laghe causanne 'nu danne ad 'a biodiversetata difficilmènde quandefecabbele. 'N'cchiù se 'n'ète sciùte velocemènde diminuenne l'iniziale bbuène arretuèrne economeche d'a pesche d'u perseche, ca ind'à lle urteme anne ha subbìte 'nu fenomene de sovrapesche ca n'hé redotte le dimenzione medie da le 50 kg d'u 1980 a le 10 kg ind'ô 1996. Ind'à lle urteme anne jè state reggestrate 'nu aumènde de alcune popolazzione e specie endemeche. 'U probblème jè state fatte canoscere da 'u documendarije L'incube de Darwin.

'N'otre prubblème ecologgeche jè nasciùte d'ô spannamènde d'u giacìnde d'acque, native de l'Americhe tropecale, ca ccrejànne 'nu spesse strate sus 'a superficie d'u laghe ccrèje prubblème a le carrêscie, ad 'a pesche, ad 'a generazione de energije idroelettreche e ad 'a forniture de acque potabbele. Ind'ô 1995 'u 90% d'a coste ugandese jève cupìrte da 'u giacìnde. Pe' resolvere 'u prubblème sonde state ausate assaje tecneche, 'mbrà quiste, le erbicide e 'a trasùte de 'nu particolare 'nzette 'mbestànde, 'u Neochetina eichhorniae, honne date bbuène resultate.

Posizione d'u Laghe Vittorie e d'a Rift Valley.
Cangiaminde idrografeche d'u laghe.
Denzetata de crescite 'ndorne a 'u Laghe Vittorie
Grafeche d'a denzetata de crescite de ommene 'ndorne a 'u Laghe Vittorie paragonate ad 'a denzetata de crescite d'u condinènde
Lèngagge lacustre 'ndorne a 'u Laghe Vittorie


Carrêscie[cangecange 'a sorgende]

Da 'u XX sèchele le ferrovie d'u laghe Vittorie sonde state 'nu mezze de carrêscie 'mbortande ind'à Uganda, Tanzanie e Kenia. Le prengepále puèrte d'u laghe sonde Kisumu, Mwanza, Bukoba, Entebbe, Port Bell e Jinja.

Esplorazione[cangecange 'a sorgende]

Le prime 'mbormazione sus a 'u laghe Vittorie avènene da le commerciande arabe ca setacciavane le vanne 'nderne de l'Afriche acchijanne ore, avorie, schiave e otre bene preziuse. 'Na accellènde mappe d'u 1160 cirche, canosciute cumme 'a mappe de al-Idrīsī (da 'u nome d'u sceografe arabe ca ha fatijate pure a Palermo, ind'à corte normanne de Ruggere II de Sicilie), tène 'na rappresentazione sàtte-sàtte d'u laghe Vittorie, descritte cumme 'a sorgènde d'u Nile.

'U prime europèe c'ha scupìrte 'u laghe ha state John Hanning Speke, 'nu esploratore bretànneche, ca ind'ô 1858 ne raggiunse 'a coste meridionale, duranne 'nu viagge esplorative accumenzate 'nzime a Richard Francis Burton cu l'obbiettive de acchijà 'a sorgènde 'u Nile, conziderate a quèdde epoche cumme resorse strateggeche pe' l'amministrazione coloniale bretànneche. Penzanne de avè acchijate 'a sorgènde d'u Nile, e vedenne quèste ambie distese d'acque p'a prime vôte, Speke rijale a 'u laghe 'u nome de Vittorie 'n'onore d'a sovrane 'u Regne Aunìte de quidde timbe. 'A scupèrte de Speke non ge lassave 'a certezze ca quidde laghe fosse 'a vere sorgènde d'u Nile, pure piccè Speke non l'hé maje esplorate totte, e quiste ha purtate assaje esploratore a scìe ind'à vanne pe' confutà o combermà 'a teorie de Speke. 'Mbrà quiste n'hé state pure 'u famuse esploratore e missiorarije David Livingstone, ca però fallisce ind'ô tendative suve de verifecà 'a scupèrte e se spanne tande assaje a ovest, arrevanne fine a 'u sisteme fluviale d'u jume Congo. Ha state 'mbece 'u sciùrnaliste ed esploratore americane Henry Morton Stanley a combermà 'a veridicetate d'a scupèrte, circumnaveganne 'u laghe e scuprènne sus 'a coste settendrionale le cascate Rippon, ca ccrèjene 'u Nile vianghe. Ha state ind'à stù viagge ca se disse ca Stanley ha dàavè salutate cu assaje understatement l'esploratore bretànneche cu le famuse parole Dr. Livingstone, I presume? (ind'ô tarandíne: Dottor Livingstone, ije penze?), nnande ccu l'avè scupìrte malate e scoraggiate jndre 'nu cambe sus a lle sponde d'u laghe Tanganiche.

Note[cangecange 'a sorgende]

  1. 1,0 1,1 (EN) C. F. Hickling, Tropical Inland Fisheries, London, Longmans, 1961.
  2. 2,0 2,1 2,2 John Reader, Africa, Washington, D.C., National Geographic Society, 2001, ISBN 0792276817.

'Ndruche pure[cangecange 'a sorgende]

Otre pruggette[cangecange 'a sorgende]

Collegamiende fore a Uicchipèdie[cangecange 'a sorgende]

Condrolle de autoritàVIAF (EN315526599 · LCCN (ENsh85143182 · GND (DE4063454-1 · J9U (ENHE987007538911705171