Iraq

Ce tìne probbleme sus 'a visualizzazzione de le carettere, cazze aqquà.
Da Uicchipèdie, 'a 'ngeclopedije lìbbere.


Iraq
Allāh Akbar "Allah jè 'u cchiù granne"
Iraq - Localizzazione
Iraq - Localizzazione
Date amministrative
Nome combleteIraq
Nome ufficialeالجمهوريّة العراقية
al-Jumhūriyya al-ʿIrāqiyya
"Repubbleche irachene"
Lènghe ufficialearabe, curde
CapitaleBaghdad  (5 772 000 ab.)
Politiche
Forme de governeRepubbleche parlamendare
Capo di StatoJalāl Tālabānī
Capo di GovernoNūrī al-Mālikī (jndre prorogatio)
'Ndipendenze3 ottommre 1932 da 'u Regne Aunìte
Trasute jndr'à l'ONU21 decèmmre 1945 1
Superficie
Totale437 072 km² (57º)
% de le acquetrascurabbele%
Popolazzione
Totale31.234.000 ab. (2009) (39º)
Denzetà62 ab./km²
Nome de le javetandeTemplate:AggNaz/Iraq
Sciugrafije
ContinendeAsia
Fuse orarieUTC +3
Economie
ValuteDīnār iracheno
PIL (nominale)105,814 milione de $ (2008) (64º)
PIL pro capite (nominale)3,476 $ (2008) (126º)
Varie
Codece ISO 3166IQ, IRQ, 368
TLD.iq
Prefisse tel.+964
Sigle autom.IRQ
Late de guideDestre (↓↑)
Inne nazionale'U vècchie inne Arḍ al-Furātayni Waṭan ('A terre de le dò Eufrate jè 'a Patrie) jè state cangiate, dope le 'nvasiune anglo-americane, da Mawtini (Patrie mèje)
Iraq - Mappe
Iraq - Mappe
1Jè une de le 51 State ca honne date vite a ll'ONU jndr'ô 1945.
 

L'Iraq (quacche vôte pure Irak pe' vije d'a traslitteraziune 'nglise o frangese) jè 'nu State de ll'Asia. Confine cu Turchie a nord, Arabie Saudite e Kuwait a sud, Sirie a nordovest, Giordanie a ovest e Iran verse est. Descenne da ll'andìche Mesopotamie, 'a "terre de le dò jume" (Bilād al-Rafidayn jndr'ô arabe), mendre 'u nome de ôsce a die avène da 'u persiane eraq, ce vuè dire "terre vasce" (n'condrapposiziune a ll'ìrtechiane iraneche). 'A capitaleBaghdad. 'U presidende jè state pe' cirche 25 anne Saddam Hussein. Da 'u 9 abbrìle 2003 l'Iraq jè state 'nu prutettorate militare americane e da 'u scennàre 2005 'nu guverne d'u luèche de transizione ha amministrate 'u Paise fine a ll'esecuzione de Saddam Hussein. Tène le terze reserve de petrolie mondiale. Ôsce a die jè 'na repubbleche parlamendare.

Sciugrafije[cangecange 'a sorgende]

Pe approfondimende, 'ndruche 'a vôsce Sciugrafije de ll'Iraq.

Morfologgije[cangecange 'a sorgende]

Le catene moduose nord-oriendale lassane 'u passe ad 'a chianure fluviale pe' spiccià a sud-ovest jndr'ô deserte.

Idrografije[cangecange 'a sorgende]

L'Iraq de ôsce a die corresponne pe' 'na granna vanne a ll'andìche Mesopotamie, 'a "terre de le dò jume" (addò se iacchie 'a cetate de Nassiriya), ce sonde l'Eufrate ed 'u Tigri, ca scurrene da nord a sud, aunennose prime ccu sfocie jndr'ô Gurfe Persiche.

Clime[cangecange 'a sorgende]

'U clime irachene jè continendale. Le 'nvìerne sonde mite, escludenne 'a catene monduose a nord d'u paise, addò jidde sonde assaje riggede. Le estate sonde assaje calle, le temberature jndre quèste staggione sonde 'mbrà lle cchiù ìrte d'u munne, piccè superane costantemènde le 43 °C, cu punde de 51 - 52 °C, specialmènde jndr'à chianure mesopotamiche.

Ordinamènde d'ô state[cangecange 'a sorgende]

Seconne 'a Costituziune d'u 2005, l'Iraq jè 'na repubbleche parlamendare, federale, democrateche, islameche. L'esigenze de 'nu equilìbbie 'mbrà lle comunetate s'ète reflesse jndr'à ll'ordinamènde d'u potere esecutive, scucchiáte 'mbrà ttrè careche:

Ognune de chiste avène affiangate da doje vice, ca appartenene a otre doje comunitate.

'U potere legislative jè attrebuite ad 'u Parlamènde, comboste da 275 elette sus a 'na base miste (70% maggioretarije, 20% proporziunale)

Revennecaziune territoriale[cangecange 'a sorgende]

'A revennecaziune d'u Khuzistan, populate da arabe, ha scatenate 'a uerre Iran-Iraq. 'A revennecaziune d'u Kuwait cumme diciannovesime provinge uerra d'u Gurfe. Otre potenziale conflitte cu l'Arabie Saudite sus ad aree deserteche de confine putenzialmènde petrolifere fùrene 'nvece acchianate da assaje anne cu 'u quagghiamènde de vanne neutrale.

Suddivisiune amministrative[cangecange 'a sorgende]

L'Iraq jè scucchiáte jndre 18 guvernaturate da 'u 1976. Da 'u 2005 jè previste l'istituziune de reggione (sus a base etneche-releggiose); comunque l'uneche ca jè state istituite jn 'u Kurdistan, e sule sus a lle provinge 15, 16 e 18, mendre le curde revennecane pure le provinge 14 e 17 n'condraste cu sunnite e turcomanne. Le provinge da 4 a 12 honne a fàce parte d'a reggione sciite, me le sciite sonde n'condraste cu le sunnite sus 'u condrolle d'a capitale.

Guvernaturate[cangecange 'a sorgende]

Pe approfondimende, 'ndruche 'a vôsce Category:Guvernaturate de ll'Iraq.
Le Guvernaturate de ll'Iraq (numerate)
Le Guvernaturate de ll'Iraq (numerate)
  1. Baghdād (بغداد)
  2. Salāḥ al-Dīn (صلاح الدين)
  3. Diyālā (ديالى)
  4. Wāsiṭ (واسط)
  5. Maysān (ميسان)
  6. al-Basra (البصرة)
  7. Dhī Qār (ذي قار)
  8. al-Muthanna (المثنى)
  9. al-Qādisiyya (القادسية)
  10. Babil (Babilonie) (بابل)
  11. Karbalāʾ (كربلاء)
  12. al-Najaf (النجف)
  13. al-Anbār (الأنبار)
  14. Nīnawā (Ninive) (نينوى)
  15. Dahūk (دهوك)
  16. Arbīl (o Irbīl) (اربيل)
  17. Kirkūk (كركوك)
  18. al-Sulaymāniyya (السليمانية)

Cetate prengepále[cangecange 'a sorgende]

Pe approfondimende, 'ndruche 'a vôsce Category:Cetate_de_ll'Iraq.

Baghdad ('a capitale), Ba'quba, Bassora, Falluja, Karbala, Kirkuk, Mossul, Najaf, Nasiriya, Samarra.

Istituziune[cangecange 'a sorgende]

  • Ordinamènde scolasteche
  • Sisteme sanitarije
  • Forze armate

Giustizie[cangecange 'a sorgende]

'U sisteme giurideche de ôsce a die jè pe' 'na granna vanne basate sus 'a legge islameche, e pe' n'otra vanne sus 'a legislaziune occidentale. Duranne 'u reggime de Saddam jè state n'vigore 'a pene de muèrte pe' 'nu munne de reate, pure non viulènde; èrene n'vigore pure assaje otre furme de puniziune e pratecate legalmènde 'a torture. Duranne 'u prutettorate americane ha state abolite 'a pene de muèrte, me duranne 'a uerre se sonde reggistrate 'nu munne de violaziune de le deritte umane; 'a pene capitale ha state repristenate da 'u nuève guverne irachenhe jndr'ô 2005 ('mbiccaggione), pe' reate cumme l'omicidie, ô stupre, 'u terrorisme, 'u traffiche de droghe e le crimine condre l'umanitate; l'ex dittatore Saddam Hussein ha state giustiziate jndr'ô 2006 pe' quiste urteme crimine. Non ge avènene cchiù perseguite a norme de legge, da 'u 2003, comportamènde sanziunate d'a morale islameche cumme l'omosessualetate 'mbrà adulte consenziènde, l'adulteria e l'apostasie.

Culture[cangecange 'a sorgende]

Pe approfondimende, 'ndruche 'a vôsce Culture de ll'Iraq.

Jndr'à lle urteme mille anne, totte quidde ca ôsce a die se conzidere irachene derive n'realtate da cinghe aree culturale:

  • culture curde jndr'ô nord, cu cendre ad Arbil;
  • culture de lle arabe musulmane sunnite jndr'à reggione cendrale 'ndorne a Baghdad;
  • culture de lle arabe musulmane sciite jndr'ô sud, cu cendre a Bassora;
  • culture assire, prevalentemènde crestiáne, spannùte jndre varie cetate d'u nord;
  • culture de lle arabe d'a palude, ditte Madhan, 'nu popule nomade ca jàvite jndr'à lle terre paludose d'u jume cendrale.

Musèche[cangecange 'a sorgende]

L'Iraq jè musicalmènde canosciute specialmènde pe' 'nu strumènde chiamate ˁūd (liuto) e pe' 'u rabāb (quase auguale a 'nu viuline); le cchiù canosciute museciste ca ausane quiste strumènde sonde respettivamènde Ahmad Mukhtār e l'assire Munīr Bashīr. Fine ad 'a cadute de Saddam Hussein, l'emittende radiofoneche cchiù populare jève 'a Vôsce d'a Giovendù. Trasmetteve 'nu mix de rock occidentale, hip hop e musèche pop, totte 'mbortate attraverse 'u Giordane a cause de lle sanziune economeche 'ndernazionale. 'Mbrà lle cciù populare se iacchievane specialmènde le Corrs e le Westlife. L'Iraq ha prodotte pure 'na 'mbortande pop star pan-arabe, ôsce n'esilie: Kazem El-Saher, le cui canzone 'ngludene "Ladghat e-Hayya", vietate pe' 'u tenore de le soje teste.

Note[cangecange 'a sorgende]


'Ndruche pure[cangecange 'a sorgende]

Otre pruggette[cangecange 'a sorgende]

Condrolle de autoritàVIAF (EN8055148947783454950004 · ISNI (EN0000 0001 2181 4095 · BAV (ENITJA497/192 · LCCN (ENn79077342 · GND (DE4072920-5 · BNE (ESXX450598 (data) · BNF (FRcb118646205 (data) · J9U (ENHE987007547811705171 · NDL (ENJA00564211 · WorldCat Identities (ENviaf-8055148947783454950004

Collegaminde fore a Uicchipèdie[cangecange 'a sorgende]

Template:Provinge de l'Iraq